Powiat janowski, którego stolicą jest Janów Lubelski, to jeden z najmniej zaludnionych obszarów województwa lubelskiego. Jest to jednak miejsce obcowania z pięknem natury oraz historią i tradycją Lubelszczyzny. Co zobaczyć w Janowie Lubelskim?
Janów Lubelski to miasto położone na południu województwa lubelskiego, położone na pograniczu Roztocza oraz Kotliny Sandomierskiej. Stolica Ziemi Janowskiej leży nad rzeką Białą. Miasto zbudowane jest na skaju Puszczy Solskiej, a konkretnie jej zachodniej części. Część tę nazywamy Lasami Janowskimi, właśnie od nazwy miasta.
Janów – miasto Zamoyskich
Jaka jest historia tego regionu? Pierwsze osadnictwo rozpoczęło się już w XII wieku, najstarsze osady to Biała i Dzwola, o tej drugiej wiadomo było już w 1245 roku. Pomimo prawie 800 lat wieś istnieje dalej i jest miejscowością gminną. Innymi starymi wsiami są także Kocudza oraz Godziszów. Sam Janów (bez przymiotnika „Lubelski”) powstał w 1640 roku, wtedy otrzymał prawa magdeburskie oraz herb – Najświętszą Pannę Maryję. Miasto swą nazwę odziedziczyło po Janie Sobiepanie Zamoyskim, ordynatem zamojskim.
Mieszkańcy miasta oraz regionu byli zdecydowanie patriotyczną społecznością, bowiem brali udział w Insurekcji Kościuszkowskiej, powstaniu listopadowym oraz powstaniu styczniowym. Mało osób wie o tym fakcie, że to w Janowie Lubelskim stoi najstarszy pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony w 1818 roku. Za swoje działania pronarodowe miasto było wielokrotnie karane przez zaborców. Najtragiczniejszym etapem w historii miasta była jednak II wojna światowa. We wrześniu 1939 roku Niemcy zbombardowali Janów niszcząc 85% zabudowy miasta. Przy mieście znajdował się również nazistowski obóz pracy. W okolicy Janowa Lubelskiego aktywnie działały polskie oddziały niepodległościowe: Armia Krajowa oraz Narodowe Siły Zbrojne, a także partyzantka radziecka.
Bogata historia miasta i regiony oraz piękno przyrody zachowało dla nas wiele wspaniałych obiektów wartych zobaczenia. Stanowczo za rzadko odwiedzamy 12 tysięczny Janów Lubelski. Co warto zobaczyć w Janowie Lubelskim?
Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej Różańcowej
Sanktuarium zostało założone przez Dominikanów. Budowa rozpoczęła się w 1694 roku, po objawieniach Matki Bożej. Bednarz Wojciech, mieszkaniec pobliskiej Rudy doświadczył widzenia postaci Matki Bożej. Wydarzenie miało miejsce 2 listopada 1645 roku, zaś ostatnie objawienie Matki Bożej w tym miejscu odnotowano w 1802 roku.. Maryja trzymała dwie zapalone świece, była w towarzystwie dwóch aniołów. W miejscu objawień postawiono drewnianą kapliczkę, w której umieszczono ufundowany przez Zamoyskich obraz Matki Bożej Łaskawej. Od 1762 roku obraz uznany jest za cudowny, w 1985 roku Św. Jan Paweł II pozwolił na ukoronowanie obrazu koronami papieskimi.
W sanktuarium oprócz cudownego obrazu podziwiać możemy XVIII barokowy kościół pw. Św. Jana Chrzciciela, rokokowe ołtarze oraz ambonę, 19-głosowe organy oraz chrzcielnicę z 1870 roku. Na terenie sanktuarium znajduje się „Kaplica Zjawienia”, w której możemy podziwiać XVII-wieczną rzeźbę Matki Bożej z Dzieciątkiem, pod którym znajduje się naturalne źródełko.
Z sanktuarium jest także związana historia bomby, która wpadła przez dach świątyni. Pomimo uderzenia bomba nie wybuchła i została wyniesiona z sanktuarium.
Janowskie Stoki
W centrum miasta znajduje się Źródlisko nazywane Janowskimi Stokami. Miejsce uznane jest za pomnik przyrody. Nad Źródliskiem stoi figura Chrystusa postawiona w latach 90-tych XX wieku. Woda wypływająca z tego miejsca jest czysta i zdatna do picia. Janowskie Stoki były zawsze ważnym miejscem życia społecznego w mieście. Niegdyś kobiety przychodziły nad Źródlisko robić pranie oraz plotkować, stąd lokalne powiedzenie „Baby na stokach gadały…”. Ponadto miejsce było obiektem obrzędu religijnego – obmycia w Wielki Piątek.
Zalew Janowski
W latach 60-tych XX wieku władze powiatowe zdecydowały o stworzeniu zbiornika melioracyjnego w celu zwiększenia obszaru gruntów ornych w okolicy. Zalew Janowski ma powierzchnię 30 ha, a na jego tafli wodnej znajdują się trzy wyspy, dwie z nich mają nazwy: Harcerska oraz Łabędzia. Obecnie Zalew składa się z dwóch odrębnych części, największa część jest zarybiana na potrzeby wędkarzy. Dwa. Mniejsza została przygotowana pod infrastrukturę turystyczną. Nad Zalewem znajduje się także Park Rekreacji ZOOM NATURY. Każdego roku nad janowskim zbiornikiem wypoczywają i kąpią się tysiące osób. W zalewie można uprawiać sporty wodne: kajakarstwo, jazdę na rowerach wodnych oraz żeglarstwo.
Porytowe Wzgórze
Jedna z największych bitew partyzanckich okresu II Wojny Światowej w Polsce miała miejsce na Ziemi Janowskiej. Miała ona miejsce 14 czerwca 1944 roku i była częścią niemieckiej akcji Sturmwind I, którego celem było zwalczenie polskich oddziałów partyzanckich stacjonujących w Lasach Janowskich. W bitwie wzięli udział żołnierze Armii Ludowej i ZSRR, a także polscy partyzanci z Narodowej Organizacji Wojskowej – Armii Krajowej oraz Batalionów Chłopskich. W sumie połączone siły składały się z 3500 żołnierzy. Oddziały polsko-radzieckie zostały otoczone przez 30 000 żołnierzy niemieckich. Dzięki skoordynowanej akcji partyzantom udało się uciec z okrążenia przy stracie 200 żołnierzy.
W miejscu bitwy znajduje się miejsce pamięci poświęcone żołnierzom polskim i radzieckim, a także cmentarz, na którym leży część poległych.
Ekspozycja kolejki wąskotorowej
Kolejka wąskotorowa w Janowie powstała w czasie drugiej wojny światowej. Jej celem był transport drewna na rzecz gospodarki wojennej. Kolejka prowadziła z tartaku do miejsc wyrębu drzewa. Początkowo po wojnie władze kontynuowały rozwój linii, jednak w 1988 roku zdecydowano się na rozbiórkę torów. Tabor kolejowy wykorzystywany podczas lat użytkowania kolejki został usadowiony w skansenie, który można odwiedzić za darmo.
Uroczysko Kruczek
W Lasach Janowskich, w okolicy rzeki Trzebensz znajduje się Uroczysko Kruczek, jest to miejsce ważne w świadomości lokalnej społeczności. Pośród drzew znajduje się kapliczka upamiętniająca pielgrzymkę Świętego Antoniego. Według legendy usiadł on na kamieniu w Kruczku, po czym z ziemi trysnęło źródło. W czasie XIX wiecznych powstań oraz zaborów miejsce to było ważnym punktem przerzutowym ludności, żywności oraz amunicji pomiędzy zaborem austriackim a rosyjskim. Zaś podczas II wojny światowej na miejscu tym odbywały się msze święte oddziałów Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych. Obok kapliczki znajduje się wyryta w drewnie modlitwa NSZ-u.
Idąc drogą na Kruczek od strony miasta minąć można miejsce pamięci po Annie Jedynak, młodej dziewczynie, która została zamordowana przez rosyjskiego Kozaka w XIX wieku. Lokalni mieszkańcy korzystając ze ścieżki zawsze zrywali gałązkę sosnową, aby potem rzucić ją przed drzewo, przy którym zginęła dziewczyna. Zwyczaj ten zanikł dopiero w latach 70-tych XX wieku.
Łążek Garncarski
Na południowym skraju Lasów Janowskich znajduje się miejscowość Łążek Garncarski, w której do dziś trwa tradycja wytwarzania glinianych garnków oraz kafli. Na przełomie czerwca i lipca organizowane są w Łążku Ogólnopolskie Spotkania Garncarskie, podczas których do miejscowości zjeżdżają garncarze z całego kraju. Podczas imprezy każdy turysta może wziąć udział w warsztatach garncarskich i stworzyć własne gliniane naczynie. Charakterystycznym elementem garnków z Łążka jest kogut.
Drewniany kościół w Momotach Górnych
Historia kościoła w Momotach Górnych to historia ludzkiej determinacji i pracowitości. Momoty znajdują się na południowym skraju obecnego województwa lubelskiego. Tutaj w 1938 roku powstała drewniana kaplica, w której msze odprawiali janowscy księża. Tutaj także podczas okupacji niemieckiej odbywały się msze święte dla partyzantów, miedzy innymi oddziału NSZ Wincentego Sowy ps.”Vis”.
Po wojnie kaplica okazała się zbyt mała na potrzeby lokalnej społeczności. W 1972 roku ks. Kazimierz Pińciurek rozpoczął rozbudowę świątyni. Kościół powstał dzięki pracy wiernych oraz samego ks. Kazimierza., który zajmował się ciągłym upiększaniem kościoła drewnianymi rzeźbami płaskorzeźbami do końca swojego życia w 1999 roku.
Pomimo, ze kościół powstał bez jakichkolwiek planów, rękami niedoświadczonego w stolarce księdza to środek olśniewa koneserów sztuki sakralnej z całego świata. Warto zwrócić uwagę na kasetonowy strop czy płaskorzeźbę Ostatniej Wieczerzy.
Ostoja konika biłgorajskiego
W niewielkiej wsi Szklarnia, pośród Lasów Janowskich znajduje się ostoja konika biłgorajskiego. Jest to rasa koni wywodząca się z dziko żyjącego, ale wymarłego już niestety tarpana. Gatunek ten starano się odtwarzać na podstawie potomków tarpanów wyprzedanych przez Ordynację Zamojską przed II Wojną Światową. Na terenie Lasów Janowskich żyje kilkadziesiąt tych zwierząt. Mimo, że konie żyją dziko to stale odwiedzający ich turyści ośmielili koniki, a te chętnie pozują do zdjęć.
Zobacz też: Biłgorajskie miasteczko kresowe – musisz je zobaczyć… albo w nim zamieszkać
Szkoła Suki Biłgorajskiej
Innym wartościowym miejscem w Szklarni jest Szkoła Suki Biłgorajskiej. Jest to jedyne miejsce, w którym nauczyć się można gry na suce biłgorajskiej. Jest to staropolski instrument smyczkowy podobny do skrzypiec. Instrument ten pochodzi ze wsi Kocudza w powiecie janowskim. Dźwięki prawdziwej suki biłgorajskiej nie są znane, ponieważ nie zachował się żaden oryginalny egzemplarz tego instrumentu. Na szczęście w 1895 roku malarz Wojciech Gerson dokładnie namalował i zmierzył instrument. Na podstawie akwareli z XIX wieku podjęto udaną próbę odtworzenia instrumentu.
