Bitwa pod Kraśnikiem – Lubelszczyzna w I wojnie światowej

Bitwa pod Kraśnikiem rozpoczęła się 23 sierpnia 1914 roku, a zakończyła się dwa dni później. Austro-Węgierska 1. Armia pokonała rosyjską 4. Armię. Było to pierwsze zwycięstwo Austro-Węgier w I wojnie światowej. W rezultacie dowódca I Armii, generał Viktor Dankl, został (na krótko) okrzyknięty bohaterem narodowym za swój sukces. Bitwa była także pierwszym z serii starć między Austro-Węgrami i Rosją na całym froncie galicyjskim.

Według Prita Buttara „Cesarstwo austro-węgierskie, którego konflikt z Serbią leżał w centrum napięć, które pogrążyły kontynent w wojnie, początkowo zamierzało zadać szybki cios Serbii, zanim Rosjanie zdążyli się zmobilizować … kiedy działania wojenne zaczęły się, Conrad i jego koledzy zostali zmuszeni przez Niemcy do zmiany planów i ataku na Rosję. Miało to na celu zmniejszenie presji na Niemcy, umożliwiając im w ten sposób osiągnięcie planowanego zwycięstwa nad Francją„.

Szef sztabu austro-węgierskiego Conrad ustanowił swoją siedzibę w Twierdzy Przemyśl. Wśród armii pod jego dowództwem znajdowała się 1. Armia Dankla na wschód od Sandomierza z I, V i X Korpusem składającym się z 10 dywizji piechoty, 2 dywizji kawalerii i brygady piechoty. Na północ od Przemyśla znajdowała się 4. Armia Auffenberga z korpusami II, VI, IX i XVII składającymi się z 9 dywizji piechoty i 2 dywizji kawalerii. Na wschód od Przemyśla znajdowała się 3. Armia Brudermanna, składająca się z III, XI i XIV Korpusu składającego się z 18 dywizji piechoty i 4 dywizji kawalerii. Heinrich Rittmeister Kummer von Falkenfeld dowodził Grupą Armii na zachodniej flance, składającą się z 2 dywizji piechoty i 1 kawalerii. Kövess dowodził Grupą Armii na wschodniej flance, składającą się z XII Korpusu. Druga Armia dowodzona przez Eduarda von Böhm-Ermolli nadal znajdowała się w drodze z frontu serbskiego.

Rosyjski Front Południowo-Zachodni był pod dowództwem Nikołaja Judowicza Iwanowa. Jego siły obejmowały 4. Armię Saltzy z Korpusem Grenadierów, XIV i XVI Korpusem składającym się z 6 dywizji piechoty, 3 dywizji kawalerii oraz brygady piechoty i kawalerii. Na wschodzie znajdowała się Piąta Armia Plehve z V, XVII, XIX i XXV korpusem składającym się z 10 dywizji piechoty i 5 kawalerii. Dalej na wschód znajdowała się 3. Armia Mikołaja Ruzskiego z IX, X, XI i XXI Korpusem złożonym z 12 dywizji piechoty i 4 dywizji kawalerii. Na rosyjskich wschodnich flankach znajdowała się 8. Armia Aleksieja Brusiłowa z VII, VIII, XII i XXIV korpusem składającym się z 10 dywizji piechoty i 5 kawalerii. Plan bitwy Rosjan, oparty na informacjach dostarczonych przez Alfreda Redla, zakładał koncentrację sił austro-węgierskich na wschód od rzeki San.

19 sierpnia Austro-Węgierska 4 Dywizja Kawalerii Edmunda Rittera von Zaremby napotkała rosyjską 10 Dywizję Kawalerii Kellera na wschód od Lemberga. Według Buttara, „byłaby to największa bitwa kawalerii przeciwko kalwarii w całej wojnie”. Nie miało to jednak wpływu na późniejsze wydarzenia, a żaden z rozpoznania kawalerii po którejkolwiek ze stron nie przyniósł użytecznych informacji. 22 sierpnia rosyjska 4. Armia Saltza wkroczyła do Galicji i zajęła pozycje na południowy wschód od Lublina. W tym samym czasie wojska austro-węgierskie przekroczyły Tanew.

Przystępując do bitwy pod Kraśnikiem, wojska austro-węgierskie miały dwie kluczowe przewagi nad swoimi rosyjskimi przeciwnikami: przewagę liczebną i lepszą pozycję strategiczną.

1. Armia Dankla miała przewagę liczebną dziesięciu i pół dywizji piechoty i dwóch dywizji kawalerii nad sześcioma i pół dywizjami piechoty barona Salzy i trzema i pół dywizjami kawalerii. Rozkazy szefa sztabu Conrada dla 1. Armii dodatkowo wzmocniły przewagę Austro-Węgier, umieszczając większą niż oczekiwano koncentrację sił dalej na zachód, niż oczekiwali Iwanow i szef sztabu Rosji, generał Aleksiejew. 22 sierpnia Aleksiejew wydał rozkazy swojej czwartej i piątej armii, próbując poprawić ich pozycję na kursie, na który teraz zmierzali, wymierzonym w większą flankującą armię. Chociaż te rozkazy prawdopodobnie uratowały rosyjską 4. Armię przed możliwą znacznie gorszą klęską, nie udało się zmienić prawie z góry ustalonego wyniku bitwy. 23 sierpnia o godzinie 9 rano Austro-Węgierska 3. Dywizja Kawalerii zaatakowała rosyjską 13. Dywizję Kawalerii dalej na zachód. W południe V Korpus 1 Armii Dankla starł się z XIV Korpusem Armii Rosyjskiej, 45 Dywizją Piechoty i był w stanie zabezpieczyć Polichnę. Pod koniec dnia XIV Korpus Rosyjskiej Czwartej Armii został odepchnięty w chaosie, odsłaniając zachodnią flankę rosyjskiego Frontu Południowo-Zachodniego. 24 sierpnia rosyjska 4. Armia i XVI Korpus Grenadierów kontynuowały natarcie na południe, nieświadome, że Iwanow rozkazał 4. Armii utrzymać pozycję, podczas gdy jego Piąta Armia obróciła wschodnią flankę Austro-Węgier. Korpus rosyjski napotkał austro-węgierskie V i X Korpus, walcząc przez większość dnia aż do popołudnia, kiedy rosyjski XVI Korpus wycofał się do Kraśnika. Austro-Węgierski I Korpus kontynuował natarcie na Urzędów. Saltza wycofał się w nocy do Lublina.

Rozbici Rosjanie rozpoczęli odwrót w kierunku Lublina wraz z pokonaną również V Armią Rosyjską, która przegrała pod Komarowem. Za nimi poszły zwycięskie siły austro-węgierskie, zadając Rosjanom dalsze straty. Prit Buttar szacuje, że zginęło 15 000 austro-węgierskich i 25 000 Rosjan, w tym 6 000 wzięto do niewoli. W 1917 roku Dankl został uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Wojskowego Marii Teresy. Slatza został usunięty ze stanowiska dowódcy 4. Armii i zastąpiony przez Alekseia Everta.