Kazimierz Dolny 1900 – 1917. Film w kolorze

Kazimierz Dolny to urokliwe miasteczko nad Wisłą. Położony w zachodniej Lubelszczyźnie zalicza się obok Puław i Nałęczowa do tzw. trójkąta turystycznego.

Kazimierz Dolny to miasto wyjątkowe pod wieloma względami. Marek Grechuta śpiewał o tej miejscowości następująco: Kazimierz Dolny nad Wisłą/Jak perła między wzgórzami/Swoistym pięknem nam zabłysnął/Ryneczkiem z kamienicami/Na środku rynku jest studnia/Na kamienicach attyki/Wszystkie budynki w słońcu południa/Lśnią jak nowiutkie buciki/(…) Powyżej kościół jest wzniosły/(…) A jeszcze wyżej pejzaż podniosły/Krajobraz wzgórz zielonych.

Kazimierz jest urokliwym ośrodkiem wypoczynkowym, idealnie nadającym się na weekendowy wypad. Miasto kojarzone dziś z festiwalami kulturowymi i malarstwem nie zawsze takie było. Historia miasteczka z nad środkowej Wisły wpisuje się w dramatyczne losy Polski.

Dzieje najdawniejsze

Historia miasta sięga XI wieku. Wtedy na jednym ze wzgórz dzisiejszego Kazimierza istniała osada zwana Wietrzną Górą. W XIII książę Kazimierz Sprawiedliwy nadał te tereny siostrą norbertanką. Prawdopodobnie to one zaczęły używać nazwy ,,Kazimierz” na cześć swojego darczyńcy. W XIV wieku miejscowość otrzymała prawa miejskie, a w 1406 r. Władysław Jagiełło dokonał lokacji miasta na prawie magdeburskim. W wieku kolejnym Kazimierz został siedzibą starostwa. Według miejscowych opowieści to właśnie w Kazimierzu król Kazimierz Wielki zakochał się w młodziutkiej Żydówce, Esterce, czemu przypisuje się znaną łaskawość króla w stosunku do Żydów. Dzięki położeniu na szlaku handlowym z Rusią, miejsce to doskonale rozwijało się w średniowieczu.

Rozkwit, upadek i odrodzenie miasta

Ze względu na zadłużenie, jakie król Zygmunt Stary miał u Mikołaja Firjela nadał wpływowemu szlachcicowi dożywotni urząd starosty kazimierzowskiego. Kazimierz rozwijał się dzięki prowadzeniu spływu zboża Wisłą do Gdańska. Na handlu zbożem wyrosło kilka wpływowych rodzin mieszczańskich. Szczytowy okres rozwoju Kazimierza trwał od XVI do końca 1. połowy XVII wieku. Miasto we władaniu Firlejów pozostało aż do 1644 r. Druga połowa XVII wieku to początek załamania rozwoju i upadku gospodarczego miasta. W 1656 roku doszło do katastrofalnego w skutkach wydarzenia. Szwedzkie wojska okupujące Polskę spaliły zamek i całe miasto. Kolejne wojny toczone na terenie Rzeczpospolitej nie sprzyjały odbudowie. Rozbiory spowodowały utratę dostępu do wcześniejszych rynków zbytu. Na przełomie XVI i XVII wieku miasto nawiedziła epidemia cholery. Na pamiątkę ofiar w 1708 roku na wzgórzu postawiono trzy krzyże. W wyniku upadku państwa polskiego i III rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 r. miasto znalazło się w zaborze austriackim, by od 1809 r. znaleźć się w granicach Księstwa Warszawskiego. Po upadku Napoleona i likwidacji Księstwa Kazimierz od roku 1815 przynależał już do Królestwa Polskiego.

W 1869 roku w wyniku carskim represji w związku z powstaniem styczniowym Kazimierz utracił prawa miejskie. Pod koniec XIX wieku stał się miejscowością wypoczynkową. W lasach wokół miejscowości w tamtym okresie zaczęły powstawać pensjonaty i wille letników z Warszawy i Lublina. Podupadłe miasteczko przeżyło prawdziwe odrodzenie po „odkryciu” go przez artystów i miłośników historii. To właśnie na przełomie XIX i XX w. miasteczko stało się popularną miejscowością letniskową. Kazimierz stał się popularny dzięki swej starej i malowniczej architekturze, pięknym położeniu oraz dzięki warunkom naturalnym miasta i okolic. Także dzięki rozwojowi żeglugi parowej, kolei żelaznej i coraz większym zainteresowaniu „krajoznawstwem” miejscowość zyskiwała na atrakcyjności.

Kolonia artystyczna

Można śmiało stwierdzić, że początek XX wieku to nowe życie dla Kazimierza. Dla miejscowości rozpoczął się wówczas – wiek sztuki. Kazimierz stał się prawdziwą mekką artystów, narodziła się i rozwinęła kolonia artystyczna, związana głównie z działalnością prof. Tadeusza Pruszkowskiego i ugrupowaniem artystycznym „Bractwo Św. Łukasza”.

Warto zauważyć, że artyści do Kazimierza przyjeżdżali już od końca XVIII w. Urokowi miasta i okolic nie mogli się oprzeć m.in. Zygmunt Vogel, J. Richter, J.F. Piwarski, M.E. Andriolli, Wojciech Gerson, Aleksander Gierymski, a Józef Pankiewicz to właśnie w Kazimierzu namalował pierwszą w Polsce serię obrazów impresjonistycznych.

Wybuch I wojny światowej przerwał lata prosperity. W 1915 roku wiele zabudowań miasta zostało zniszczonych w wyniku ostrzału artyleryjskiego. Po wojnie przystąpiono do odbudowy miasta. W okresie II Rzeczpospolitej nastąpił rozwój sieci turystycznej. Warto jeszcze zaznaczyć, że w 1927 roku Kazimierz odzyskał prawa miejskie.