Roman Dmowski – Architekt niepodległej Polski, przywódca narodowego obozu politycznego, prezes nieformalnego rządu polskiego w Paryżu, jeden z Ojców Niepodległości.
Roman Dmowski przyszedł na świat 9 sierpnia 1864 roku w Kamionku, obecnie części dzielnicy Praga-Południe w Warszawie. Od wczesnych lat łączył działalność konspiracyjno-polityczną z aktywnością naukową. Około 1890 r. rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Głos”. Brał czynny udział w obchodach 100 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, organizując z tej okazji w Warszawie wielką patriotyczną manifestację. W 1891 roku ukończył rosyjski Uniwersytet Warszawski jako kandydat nauk przyrodniczych. Był już wówczas członkiem Związku Młodzieży Polskiej „ZET” oraz Ligi Polskiej. Liga Polska założona w Szwajcarii przez emigranta, byłego powstańca styczniowego – Zygmunta Miłkowskiego miała na celu zjednoczenie sił politycznych i przygotowanie Polaków do ogólnonarodowego powstania.
Pod koniec 1891 roku wyjechał do Francji w celu przekonania Zygmunta Balickiego i innych członków, by zorganizować się w nową formację, ponieważ Liga Polska w odczuciu Dmowskiego nie spełniła swoich celów.
12 sierpnia 1892 r., wracający z Paryża Dmowski został aresztowany przez policję rosyjską podczas przekraczania granicy. Oskarżono go m.in. o udział w nielegalnej manifestacji z 1891 r. Następnych pięć miesięcy spędził w więzieniu śledczym w warszawskiej Cytadeli. 3 stycznia 1893 r. po wpłaceniu kaucji na kilka miesięcy opuścił więzienie.
W kwietniu 1893 roku wraz z Janem Ludwikiem Popławskim i Zygmuntem Balickim doprowadził do powołania Ligi Narodowej. Przez następnych siedem miesięcy stał na czele jej Komitetu Centralnego. Nowa organizacja miała już bardziej nacjonalistyczny charakter. Stawiała na narodowe przebudzenie Polaków oraz wzrost ich samoświadomości we wszystkich zaborach.
W listopadzie 1893 r. ogłoszono wyrok w jego sprawie. Po zaliczeniu mu pobytu w Cytadeli w poczet kary, otrzymał pięcioletni zakaz przebywania na terenie zaboru rosyjskiego, z czego pierwsze trzy lata spędzić miał pod dozorem policji. Miejscem jego pobytu stała się Mitawa, położona na południe od Rygi. W 1895 roku udał się nielegalnie do Galicji i tam osiadł we Lwowie i przejął redakcję „Przeglądu Wszechpolskiego”, którego nazwa z czasem symbolizować zaczęła cały ruch, a on sam wraz z Zygmuntem Balickim i Janem Popławskim stawał się jego głównym ideologiem. Napisał wtedy m.in. kluczowe dzieła programowe: „Nasz patriotyzm” oraz „Myśli nowoczesnego Polaka”.
Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej podjął działania mające uniemożliwić realizację planów PPS dotyczących wywołania w Królestwie Polskim powstania z pomocą m.in. naczelnego dowództwa armii i rządu japońskiego. W tym celu w maju 1904 r. przybył do Tokio (blisko dwa miesiące przed reprezentującymi PPS Józefem Piłsudskim i Tytusem Filipowiczem) przekazując najważniejszym osobistościom politycznym Japonii memoriały, w których przekonywał o tym, iż wspieranie antyrosyjskiego powstania na ziemiach polskich nie przyniesie Japonii żadnych korzyści, a będzie miało tragiczne następstwa dla samych Polaków. Występował przeciwko ruchowi rewolucyjnemu, który uważał za szkodliwy dla jedności narodowej i sprawy polskiej.
Podczas pierwszej wojny światowej Dmowski prowadził ożywioną działalność polityczną. Po kolejnych porażkach rosyjskich wyjechał na Zachód, pragnąc oprzeć swe poczynania o Francję i Wielką Brytanię. Już w 1915 roku uważał, że wojna zostanie rozstrzygnięta na zachodzie, a losy Polski zależne będą od ententy. Po upadku carskiej Rosji w sierpniu 1917 roku utworzył w Lozannie Komitet Narodowy Polski, który wkrótce zaczął być uważany przez państwa ententy za jedynego przedstawiciela odradzającej się Rzeczypospolitej.
22 czerwca 1918 r. w Szampanii wręczył sztandary czterem pułkom powstającej we Francji Armii Polskiej, na czele której stanął gen. Józef Haller. W sierpniu 1918 r. wyjechał z Paryża do Stanów Zjednoczonych, gdzie zabiegał o poparcie Polonii amerykańskiej. We wrześniu i listopadzie tego roku dwukrotnie spotkał się z prezydentem T. W. Wilsonem.
Po zakończeniu wojny Dmowski wraz z Ignacym Paderewskim reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu. Jej zwieńczeniem było podpisanie 28 czerwca 1919 roku traktatu wersalskiego, pod którym widnieje również podpis Dmowskiego.
Do kraju wrócił w maju 1920 roku i zaraz potem wszedł w skład Rady Obrony Państwa, która została powołana z powodu postępujących sukcesów bolszewików w wojnie z Polską. Cały czas patronował obozowi Narodowej Demokracji, działającej w parlamencie jako Związek Ludowo-Narodowy, a w październiku 1923 roku objął z jej ramienia tekę ministra spraw zagranicznych w koalicyjnym rządzie Wincentego Witosa.
Po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego Roman Dmowski próbował w obliczu nowej sytuacji i wyzwań zreorganizować ruch narodowy w Polsce. Z jego inicjatywy w grudniu 1926 roku powstał Obóz Wielkiej Polski. Organizacja ta liczyła około 120 tys. członków. Władze sanacyjne zdecydowały w 1933 roku o delegalizacji OWP. W 1928 roku z kolei przekształcono Związek Ludowo-Narodowy w Stronnictwo Narodowe.
Można było nie zgadzać z jego ideologią, ale niepodobna nie uznać, że kierował się najszczerszymi intencjami służenia narodowi
tak napisano o Dmowskim w przedwojennym czasopiśmie ,,Zielony Sztandar”
Dmowski zmarł 2 stycznia 1939 roku. 7 stycznia 1939 roku przez Warszawę przeszedł ponad stutysięczny kondukt żałobników z całego kraju.
Na koniec cytat z wypowiedzi profesora Aleksandra Halla, który naszym zdaniem celnie oddaje ocenę dokonań Romana Dmowskiego.
W poważnej historiografii Dmowski zajmuje należne mu miejsce jako jeden z dwóch najważniejszych twórców polskiej niepodległości. Zresztą z biegiem czasu coraz lepiej dostrzegana jest komplementarność wysiłków obozów Piłsudskiego i Dmowskiego w trakcie I wojny światowej. Ta niezamierzona gra na dwóch fortepianach służyła sprawie polskiej
prof. Aleksander Hall
